Tütün Endüstrisi Nedir?
Tütün endüstrisi yalnızca sigara üretmiyor. Her yere yayılan bu endüstri ve gizlemeye çalıştığı kirli sırları hakkında daha fazla bilgi sahibi olun.
Bu basit bir soru, fakat yanıtı sandığınız kadar basit değil. Tütün endüstrisi sadece büyük tütün şirketlerinden, ürünleri de sadece sigaradan ibaret değil. Dahası, endüstrinin tek amacı ürünlerini satmak değil.
Tütün endüstrisinin ne olduğuna ve ne yaptığına ilişkin gerçeklere ve bu arada kamuoyunun bilmesinden pek de hoşlanmayacağı gerçeklere biraz yakından bakalım.
Tütün endüstrisinin büyüklüğü nedir?
Dünyanın en büyük çok uluslu tütün şirketlerine Büyük 4’lü deniyor. Bunlar Philip Morris International (PMI), British American Tobacco (BAT), Japan Tobacco International (JTI) ve Imperial Brands. Çin Ulusal Tütün Şirketi (China National Tobacco Corporation) dünyanın en büyük sigara üreticisi, fakat mülkiyeti devlete ait ve daha çok Çin’in iç pazarına hitap ediyor. Bu şirketler dünyada her yıl toplamda trilyonlarca sigara satıyor, tütün salgınını devam ettiriyor ve halkın sağlığı pahasına kârlarına kâr ekliyor.
Tütün endüstrisinin bulunmadığı bir ülke yok denebilir. Farklı ülke veya bölgelerde faaliyet gösteren daha küçük tütün şirketleri dışında, Büyük 4’lü dünyanın her yerinde yerel iştiraklere sahip. Sözgelimi, British American Tobacco Güney Afrika, Birleşik Krallık merkezli BAT’nin yerel iştiraki.
Bu büyük tütün şirketleri en görünür aktörleri olsa da bu endüstrinin iş evrenine katkıda bulunan tütün çiftçileri, tütün imalatçıları, lojistik firmaları ve daha niceleri unutulmamalı. Endüstrinin tedarik zincirinin derinlerine indiğimizde, dünya genelinde tütün üretimi ve satışında rolü olan karmaşık ve devasa bir şirketler ağı görüyoruz.
Bunlar dışında, tütün endüstrisinin müttefikleri de göz ardı edilmemeli. Bu şirket ve kuruluşlar tütün üretimi ve satışıyla ilgilenmemekle birlikte endüstrinin işlerini ilerletme konusunda endüstriyle birlikte çalışıyorlar. Tütün ticaret grupları gibi bazı müttefikler endüstrinin çıkarlarını geliştirme konusunda açıktan çalışırken diğer bazıları endüstrinin gündemi doğrultusunda gizliden gizliye faaliyet gösteriyor. Hatta bazılarının isimleri endüstriye karşı mücadele ediyormuş algısı yaratıyor: Küresel Sigarayı Bitirme Eylemi (eski FSFW) veya Tütün Yetiştiriciliğinde Çocuk İşçiliğini Ortadan Kaldırma Vakfı gibi. Oysa, biraz yakından bakınca bu gruplardan birinin tamamen, diğerinin kısmen tütün endüstrisi tarafından finanse edildiği ve günün sonunda endüstrinin gündemi ve söylemleri doğrultusunda hareket ettikleri görülüyor. Yeterince araştırmaksızın böylesi müttefiklerin mesajlarını olduğu gibi kabul ettiğimizde bu kuruluşları bağımsız sanabilir ve endüstriyle bağlantılarını kolaylıkla gözden kaçırabiliriz.
Bu şirketler dünyada her yıl toplamda trilyonlarca sigara satıyor, tütün salgınını devam ettiriyor ve halkın sağlığı pahasına kârlarına kâr ekliyor.
Tütün endüstrisi ne tür ürünler satıyor?
Tütün endüstrisinin sattığı en bilinen ürün sigaradır. Tütün kullanımı dünyanın pek çok yerinde azalsa da tütün şirketleri 2020 yılında yaklaşık 5.2 trilyon sigara sattı. Bazı büyük tütün şirketleri sigara işinden uzaklaşmak istediklerini iddia etseler de hissedar toplantıları ve diğer iş faaliyetleri sigaranın hala ana ürünleri olduğunu ve politik müdahale yapılmadıkça bu durumun aynen devam edeceğini gösteriyor.
Endüstri, bağımlılık yapıcı başka tütün ürünlerinden de para kazanıyor. Bidi, diğer sigaralara nazaran daha fazla katran ve karbon monoksit üreten bir tür sarma sigara. Bidiler asıl olarak Hindistan’da üretiliyor ve üretimde çalışan işçilerin yaklaşık %25’i çocuk. Snus, sarmalık tütün olarak veya kese içerisinde satılan, damak ve üst dudak arasına yerleştirilerek tüketilen diğer bir bağımlılık yapıcı ürün. Snus kullanımı, pankreas kanseri riskini artırıyor.
Isıtılmış tütün ürünleri (HTP) endüstrinin en yeni tütün ürünü. HTP, tütünü yakmak yerine ısıttığı öne sürülen bir elektronik cihaz. Büyük 4’lünün her birinin HTP ürünü mevcut, fakat piyasadaki en büyük pay IQOS ile PMI’ye ait. HTP’ler sözde “düşük riskli ürünler” olarak pazarlanıyor, oysa bağımlılık yapıcı bu tütün ürünlerinin uzun vadedeki sağlık etkileri henüz bilinmiyor.
Tütün endüstrisinin ürünleri arasında ayrıca elektronik sigara (örn. BAT’nin Vuse ürünü) ve nikotin kesesi gibi tütün içermeyen fakat bağımlılık yapıcı nikotin ürünleri de bulunuyor. Son araştırmaların ortaya koyduğu kaygı verici bulgular, endüstrinin bu yeni nikotin ve tütün ürünlerini modern, havalı ve moda ürünler olarak göstererek gençleri bunlara bağımlı hale getirme çabası içinde olduğunu gösteriyor.
Endüstri başka neler yapıyor?
Tütün endüstrisinin faaliyetleri tütün ürünleri üretmek, pazarlamak ve satmaktan ibaret değil. Endüstri bu işlerin dışındayanıltıcı bilimsel çalışmaların finansmanına ve promosyonuna, lobicilik faaliyetlerine, sözde kurumsal sosyal sorumluluk çalışmalarına kayda değer zaman ve para ayırıyor. Bu ve diğer taktikler, endüstrinin kendi ticari çıkarlarını halk sağlığının üzerinde tutmaya yönelik politikaları etkileme yönündeki daha büyük stratejisinin bir parçası.
Endüstri yasadışı tütün ticaretine karışmakla da suçlanıyor. Kendi ürünlerinin yasadışı satışını kolaylaştırmak akla yatkın görünmese de yasadışı ticaret aslında tütün endüstrisinin işine geliyor olabilir. Yasadışı ticaret yeni pazarlara girme, yeni tüketiciler kazanma, Dünya sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesini (TKÇS) ihlal etme pahasına hükümet yetkilileriyle etkileşime girme fırsatları oluşturma konusunda bir imkan olarak da görülebilir.
Daha kaygı verici olanı, tütün endüstrisinin ilaç sektörüne girme yönündeki çabaları. Bunun en kayda değer örneklerinden biri PMI’nin Vectura’yı satın alma girişimiydi. PMI bu alımı gerçekleştiremedi. Vectura, tıbbi inhalasyon cihazları üreten bir firma ve ürünleri tütün kullanımıyla bağlantılı hastalıkların tedavisinde de kullanılıyor. Bu tür şirket alım girişimleri endüstrinin gelir kalemlerini çeşitlendirme, ürünleri her yıl 8 milyon insanın canına mal olsa da sağlık sektöründe faaliyet gösterme algısı yaratarak itibar kazanma çabası olarak değerlendirilebilir.
Tütün endüstrisini nasıl durdurabiliriz?
Tütün endüstrisinden kendi kendini düzenlemesi veya kendi yarattığı tütün salgınına karşı güvenli, güvenilir çözümler sunması beklenemez. Tarih boyunca görüldüğü üzere, eylemleri nihayetinde kendi mali pozisyonunu güçlendiriyor ve endüstri bu sayede düşük ve orta gelirli ülkeleri istismar etme ve dünya genelinde politikaları etkileme gücünü elinde tutuyor.
Hükümetler endüstrinin karşısında durmalı. Aslında pek çok hükümet halen endüstriye karşı bir tavır benimsemiş durumda. Bu hükümetler tütün vergilerini yükseltme, tütün reklamlarını yasaklama, yaşa göre satış kısıtlamaları getirme, kamuya açık alanlarda sigara içilmesini yasaklama, tütün ürünleri paketlerine resimli uyarı mesajları konmasını zorunlu kılma gibi önlemlere başvuruyorlar. Ancak, son Küresel Tütün Endüstrisi Müdahale Endeksinin de gösterdiği üzere, bundan fazlasının yapılması gerekiyor. DSÖ TKÇS’ye üye ülkeler, bu küresel sağlık sözleşmesini bütünüyle uygulamalı ve taahhütlerini yerine getirmeli.
Tütün kontrol önlemleri dünya genelinde desteklenmeli ve uygulanmalı. Etkinliği kanıtlanmış bu önlemler tütün kullanımını azaltabilir, halk sağlığını daha iyi bir düzeye taşıyabilir ve toplumlarımızın daha üretken hale gelmesini sağlayabilir.
Son olarak, tütün endüstrisinin ikiyüzlü tutumunun ifşa edilmesi bir zorunluluk. Araştırmacıların analizleri, savunucuların ısrarlı gayretleri ve yasa ve etik dışı olabilecek davranışları bildiren muhbirler sayesinde dünyanın endüstrinin iç işleyişine dair bakışı artık çok daha net.
Daha ifşa edecek çok şey var. Tütün endüstrisini hesap verebilir hale getirmek küresel bir çaba ve bu yöndeki her çalışma bizi bu amaca bir adım daha yaklaştırıyor. Bu konuda sürekli bilgilenmek için STOP bültenine abone olun.